Adam en Eva

In Florence is zovéél kunst te zien, teveel misschien. Veel wordt gezien en opgeslagen, of niet, in een hoekje van ons geheugen. En dan opeens sta je voor een schilderij of fresco dat een diepe indruk maakt. Dat uitnodigt tot kijken, kijken, kijken eerst, dan tot een nadere beschouwing en tenslotte tot reflectie. In de Capella Brancacci, deel van de Santa Maria del Carmine, zijn de beroemde fresco’s van Masolino en Masaccio te bewonderen. Het is niet druk in de kapel (een clubje Italiaanse tieners met gids trekt snel langs), dus er is alle gelegenheid om deze beroemde fresco’s te bekijken. Wereldberoemd, niet alleen nu, maar ook in de afgelopen eeuwen toen aankomende schilders hier op excursie kwamen om de door Masaccio ontwikkelde clair-obscure technieken en zijn ontdekkingen op het gebied van perspectief af te kijken. In deze kapel werkten twee vakmensen samen aan de frescocyclus “Het leven van de heilige Petrus”. Twee zo verschillende kunstenaars, Masolino nog uit de gotische school en Masaccio, de grote vernieuwer. Het meest komt dit tot uitdrukking in de Adam en Eva, door beide in een fresco afgebeeld. De verschillende weergaves leiden ons tot het grote verhaal van de renaissance, de wending van concentratie op religie, op God, naar een focus op de mens zelf, “niet meer als Gods beeld en gelijkenis, maar omwille van zichzelf; niet meer in groepsverband maar op heel eigen benen”, zo beschrijft Hélène Nolthénius dit in “Renaissance in mei”. Ze maakt hierbij een koppeling naar het individuele, morele besef. En juist de aan- of afwezigheid van dit besef is wat de Adam en Eva fresco’s zo verschillend maakt. Op Masolino’s fresco zien we een fraai afgebeelde Adam en Eva met een slang met mensenhoofd in de boom. Man en vrouw, al een heel eind afgebeeld als individu en niet meer als sjabloon, staan braaf naast elkaar in een samenspraak over het merkwaardige wezen boven hun hoofd. Het beeld houdt (ons) op afstand, we weten wel wat er gebeuren gaat, maar  het raakt ons niet echt: o ja, de zondeval! Beschaafd en ook heel decoratief.

Dan Masaccio!! Hier zien we Adam en Eva op het moment dat ze worden weggestuurd uit het paradijs door een heel boze God, overduidelijk in zijn boodschap. Adam en Eva beseffen ten volle wat er net is gebeurd: Adam slaat zijn handen voor de ogen, Eva bedekt haar naaktheid. Ze zijn verpletterd in hun zojuist verloren onschuld en voelen voor het eerst wat het betekent om mens te zijn: de menselijke conditie,  de tragiek, en ook de verantwoordelijkheid voor eigen moraal! Een meesterwerk, in technisch opzicht maar ook in het vermogen de mens in zijn kern weer te geven. Een schok moet het zijn geweest voor de toenmalige toeschouwer, en wat een verpletterende indruk maakt het op ons! De rest van de fresco’s wordt bewonderd, de uitleg over de technische verschillen verder braaf opgeslagen, maar wat voorlopig in het hoofd blijft hangen is dit indringende beeld, dat zijn actualiteit niet verloren heeft!!